Kunst en cultuur

Hoe heerlijk is het om op reis te gaan. Met een beetje geluk keer je terug als een ander mens. Reizend naar de uithoeken van hun vertrouwde Westerse Wereld kregen welgestelde jongelieden de kans om hun blik te verruimen. De ‘Grand Tour’ leidde hen naar de kunst. Een enkeling ging nog verder, verkende de wereld daaràchter.

In deze cursus doen we iets soortgelijks. We volgen – in gedachten – het spoor van wie de horizon voorbij ging. We komen in alle uithoeken van de wereld waar ‘touristen’ van alle tijden voet aan de grond zetten. Plaatsen waar de kunst van het bekende zich moest verhouden tot de kunst van het vreemde, onbekende. Wat was het resultaat van deze ‘confrontaties’? Wie waren de hoofdrolspelers hierbij; de bouwmeesters en kunstenaars, de opdrachtgevers?

Onze ‘Grand Tour’ voert door tijd en ruimte, en bestrijkt zo de hele kunstgeschiedenis in vogelvlucht: we vergelijken de wonderbaarlijke mondiale kunst van steentijdmensen en volgen routes van ideologie en exotica in de middeleeuwen en de queeste om de kosmos in kaart te brengen. We varen over wereldzeeën met shoppende handelscompagnieën en mengen ons tenslotte onder wereldburgers van de moderne tijd. Zo komen we in Babylonië, Egypte, Brazilië, Australië, China, Rusland en nog vele andere landen.

Is vrede de natuurlijke staat van de mens? Natuurlijk; wie immers verlangt er naar oorlog? En oorlog is juist het tegenovergestelde van vrede. Maar is oorlog daardoor dan iets onnatuurlijks? Oorlog loopt helaas als een rode draad door de geschiedenis. Soms lijkt het zelfs alsof wat wij vrede noemen niet meer is dan een adempauze tussen conflicten, een break waarna zelfs degenen die zojuist nog samen de vijand bestreden nu elkaar te lijf gaan. Oorlog als iets onontkoombaars, als een natuurverschijnsel, onnatuurlijk want door mensenhand veroorzaakt.

Gelukkig is er nog een andere rode draad; de eeuwigdurende zoektocht naar die staat die natuurlijk zou moeten zijn: vrede. Ontelbare plannen zijn er gemaakt, op talloze manieren geprobeerd, georganiseerd, afgesproken: nooit meer oorlog. Want oorlog is slecht, altijd en overal. Echt? Zit daar niet ook een probleem? Rechtvaardige oorlog, verdedigingsoorlog, heilige oorlog? Preventieve oorlog wellicht? Maar als de oorlog zoveel vormen kent, moet dat dan niet ook voor de vrede gelden?

Wat zo simpel lijkt, zo geruststellend zwart-wit, blijkt zoals steeds vele grijstinten te kennen. In deze voorstelling kijken we naar dat grijs spectrum van oorlog zowel als vrede in geschiedenis en literatuur, in religie en filosofie. En misschien wordt de vrede waarnaar we ook in deze dagen zozeer hunkeren dan weer een heel klein beetje zichtbaarder.

De vrouw die in de Bijbel met naam wordt genoemd werd vanaf het vroege christendom en in de loop van de middeleeuwen steeds duidelijker omschreven, door combinaties met bijbelse vrouwen zonder naam. Ook ontstonden legendes waarin Maria Magdalena de meest fabelachtige avonturen beleefde en grote wonderen verrichtte. Vanaf de zestiende eeuw raakten veel van deze ontzagwekkende verhalen wat meer naar de achtergrond, nadat geleerden (ook binnen de kerk) zochten naar bewijzen en deze niet aantroffen. In de oude gnostische tekstpassages die pas veel later werden ontdekt, komt Maria Magdalena echter wel naar voren als een vrouw met bijzondere kwaliteiten.

In de kunst zien we de verhaspeling aan verhalen terug en ook de verschillende gedaantes van Maria Magdalena. Meestal heeft ze een pot met mirre bij zich, waarmee ze de voeten van Christus zalfde. Ze draagt haar lange haren vaak los en we zien geregeld een traan op haar wangen, ook dit verwijst naar het ritueel met de voetwassing. Haar kleding is doorgaans zeer kostbaar, omdat ze werd voorgesteld als een dame van hoge komaf, maar vanaf de late middeleeuwen laat ze haar mantel van zich afglijden, als metafoor voor de ommekeer die zij doormaakte. Soms wordt ze geheel naakt voorgesteld.

Maria Magdalena vertegenwoordigt de verleiding: de vrouwelijke charme en het vooral negeren daarvan. Mannen helpt zij bij het weerstaan van verleidsters. Ze is de patrones van alle vrouwen en van prostituees in het bijzonder, en voorts wordt zij vereerd door tuinlieden, kappers, zalfdraaiers en parfumiers.